Typologie(ën)
bedevaartsoord
Ontwerper(s)
Stijlen
Inventaris(sen)
- Permanente actualisatie van de inventaris van het Bouwkundig Erfgoed (DPC-DCE)
- Kerkkappen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest 1830-1940 (Urban - 2019)
- Het monumentale erfgoed van België. Jette - historische kern (DPC-DCE - 2020-2023)
Dit (deze) goed(eren) bezit(ten) de volgende waarde(n)
- Artistiek
- Esthetisch
- Volkskundig
- Historisch
- Landschappelijk
- Wetenschappelijk
- Sociaal
- Technisch
- Stedenbouwkundig
Onderzoek en redactie
id
Beschrijving
Onze-Lieve-Vrouw
van Lourdeskapel in eclectische stijl in opdracht van abt Michel Swalus en
architect Chrétien Veraart, 1913. Aan linkerzijde van de kapel bedevaartsoord
met replica van Onze-Lieve-Vrouw van Lourdesgrot ontworpen door Moens en
aannemer Grégoire, 1915 en tuin met 14 kruiswegstaties, 15 rozenkranskapellen en een
calvariekruis, ontworpen door het rotseerbedrijf Arthur Tondeleir en zoon, 1930.
Geschiedenis
De forse
bevolkingsstijging van de Essegem- en Pannenhuiswijken leidde tot de nood aan
een nieuwe parochie met kerk. Op vraag van kardinaal Mercier werd Abt Michel
Swalus verantwoordelijk gesteld voor de creatie van deze nieuwe parochie die in
12.10.1913 officieel werd opgericht ter ere van Onze-Lieve-Vrouw van Lourdes. Hetzelfde jaar werd een tijdelijke kerk gebouwd naar
ontwerp van architect Chrétien Veraart en door de aannemer C. De Coster. Tot
1924 was de parochie afhankelijk van Onze-Lieve-Vrouw van Laken, daarna is ze zelfstandig
geworden.
Na amper 20 jaar werd de tijdelijke kerk reeds te klein bevonden en werden
plannen gemaakt voor een nieuwe, grotere kerk. Kort na de Tweede Wereldoorlog,
op 09.05.1948 werd de eerste steen gelegd van dit nieuwe cultusgebouw dat zich
langs de Charles Woestelaan bevond (zie Onze-Lieve-Vrouw van Lourdeslaan 30b)
en op 09.05.1954 werd het gebouw ingewijd door kardinaal Suenens. De tijdelijke
kerk werd omgevormd tot kapel van de Lourdesbedevaart.
Bij het begin van de Eerste Wereldoorlog trok de Mariadevotie een groot aantal
mensen aan die bescherming vroegen voor hun soldaten. Abt Swalus besliste
hierop om een kunstmatige grot te laten oprichten op een braakliggend terrein
aan de linkerzijde van de tijdelijke kerk. Op 15.08.1915 of de feestdag van
Onze-Lieve-Vrouw Hemelvaart werd de bedevaartsoord ingehuldigd door kardinaal
Mercier. De grot is een quasi replica van de grot van Massabielle bij Lourdes
en werd ontworpen door Moens. Het beeld van de Heilige Maagd is zoals in
Massabielle in een rotsspleet geplaatst en onder dit beeld bevindt zich een
authentieke steen van Massabielle. Aan de voet van de grot bevindt zich een
beeld van de knielende Heilige Bernadette aan wie de Maagd Maria verscheen in
1858. Het marmeren altaar in de grot bevat het wapenschild van België en de
initialen van koning Albert I en koningin Elisabeth die het cultusobject
schonken.
In 1930 breidde het bedevaartsoord verder uit met een tuin waarin een kruisweg
werd aangelegd op een cirkelvormige wandeling met 15 rozenkranskapellen en verschillende
beelden. De wandeling leidt via een kunstmatig aangelegde berg naar het calvariekruis
dat zich bovenop de Lourdesgrot bevindt. Het rotseerbedrijf Arthur Tondeleir en
zoon, die gespecialiseerd was in tuinkunstornamentiek en religieuze werken in cementrustiek
en rocaille1. Schelp- of rotsachtig, asymetrisch ornament, waaraan rococo haar naam dankt. - 2. Tuinfolies of rotsachtige tuinconstructies., ontwierp dit geheel. Het bedrijf was vooral bekend voor de
befaamde bidstaties in het Mariapark van Averbode.
Onze-Lieve-Vrouw van Lourdeskapel
Bakstenen cultusgebouw met elementen in witte baksteen, natuursteen en breuksteenMetselwerk bestaande uit brokken onregelmatige natuursteen.. Zadeldak met vierkante toren boven het ingangsportaal.
Rechthoekig grondplan met klein ingangsportaal, schip en rechthoekig koor geflankeerd door een sacristie en magazijn.
Gevels
Zijgevels met zeven traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) en lager gelegen koor met twee traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...). Stompe spitsboogvormige muuropeningen geritmeerd door steunberen. Voorgevel met voorportaal onder zadeldakDak met twee hellende dakvlakken. geflankeerd door driedelige rondboogvormige lichtspleten en oculusvenster. Vierkante klokkentoren met galmgaten eindigend in tentdak en ijzeren kruis.
Interieur
Eenbeukige opstand met getoogde gewelven op pijlers1. Muurstut zonder entasis (kromming), mogelijk met basis en kapiteel; - 2. Massief gemetseld of betonnen steunelement met gewoonlijk rechthoekige doorsnede (vb. bruggepijler,…). Interieur thans volledig witgeschilderd, oorspronkelijk deels in zichtbaar baksteen. Orgeltribune op drieledige boogConstructie waarvan de beschrijvende lijnen delen van cirkels of gebogen lijnen zijn en waarin alle drukkrachten optreden.. Glas-in-loodramen van ca. 1930 uitgevoerd door meester-glazenier Fernand Crickx.
Onze-Lieve-Vrouw van Lourdesgrot met omheiningsmuur
Het bedevaartsoord is langs de straatzijde afgesloten door een bakstenen muurtje met hardstenen plint en ijzeren borstwering1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust. tussen ornamentale hardstenen postamenten1. Rechthoekig voetstuk van een standbeeld; - 2. Balkvormige stenen bekroning; - 3. Stenen zijstukken van een balkonborstwering.. De kunstmatige grot bevindt zich naast de kerk aan de achterzijde van het perceel en is een 1:4 quasi replica van de grot in Massabielle. Ze werd vervaardigd in gewapend beton en cementrustiek. Het witmarmeren altaar in neoromaanse stijl, het standbeeld van Maria in een sleuf van de grot en het standbeeld van de knielende Bernadette, dateren van de oorspronkelijke periode. Talrijke devotiestenen en -prenten sieren de binnenmuren van de grot.
De veertien kruiswegstaties, vijftien rozenkranskapellen en calvarieweg met -kruis zijn als geheel ontworpen en vormen een groene oase. De kruiswegstaties in cementrustiek met zadeldakconstructie bevinden zich op een cirkelvormig pad met centrale waterpartij en standbeeld van de Heilige Familie (Maria, Jozef en kind Jezus). Van hieruit leiden verschillende trappen met trapleuningen in imitatiehout naar de beelden van de Heilige Margareta-Marie en van Jezus Christus met Heilig-Hart en ten slotte, bovenop de Lourdesgrot, het Calvariekruis van zes meter met bronzen Christusbeeld naar ontwerp van beeldhouwer Marcel Rau.
Het domein van de Onze-Lieve-Vrouw van Lourdesgrot omvat een groot aantal struiken en bomen waarvan verschillende opgenomen zijn in de inventaris van het natuurlijk erfgoed.
Bronnen
Archieven
GAJ/DS: 2299 (1913), 3198 (1913).
Publicaties en studies
COEKELBERGHS, D. en W. JANSSENS, Fotorepertorium van het meubilair van de Belgische bedehuizen. Provincie Brabant. Katon Jette, KIK-IRPA, 1977: pp. 14, 17.
GERAERTS G., De rocailleursfirma Tondeleir uit Oude God,PorteFolly. Nieuwsbrief van de Donderberggroep,nr. 45, 2017, p. 18-26.
MEULENKAMP W. & DE NIJS P.,Buiten de kerk: processieparken, lourdesgrotten en calvariebergen in Nederland en België, Cultuurcuriosa 3, S.l., 1998.