Kruisstraat

Lichtjes gebogen straat van de Elsensesteenweg naar de Gewijdeboomstraat. Ze kruist de Elyzeese Veldenstraat en de Kloosterstraat. Op het einde vormt ze een kruispunt met de Gewijdeboomstraat, de Verlaatstraat en de Welgelegenstraat. Deze laatste verbindt haar met de Louizalaan.

Oorspronkelijk vormde de Kruisstraat samen de Viaductstraat één straat, die Hollestraat en Hoelstraat werd genoemd. Deze straat, uitkomend in de Gewijdeboomstraat, bestond sinds 1461. Onder het Franse bewind werd deze straat herdoopt in chemin du Foin [Hooiweg] – de Kruisstraat verlengd tot aan de Sint-Gillisbareel – en chemin de la Récolte [Oogstweg]– Viaductstraat (plannen van de Bouge, 1816 en 1823). Deze namen verwijzen naar de rol die deze weg speelde als verbinding tussen de voormalige boerderijen en de stad. Deze wegen doorkruisten destijds Elsene van oost naar west. Ze werden daarna opnieuw samengevoegd onder de naam Kruisstraet (plan VANDERMAELEN, 1837), om uiteindelijk in twee straten te worden verdeeld met de namen Kruisstraat en Viaductstraat.
Het rooilijnenplan van de Kruisstraat werd in een eerste fase goedgekeurd bij K.B. van 29.09.1838. Ze werd vervolgens opgenomen in het stedelijk wegennet bij collegebesluit van 06.06.1843, bekrachtigd door het K.B. van 23.09.1843.

Haar naam zou verwijzen naar het feit dat hier vroeger een processie langskwam met een votiefkruis, die vertrok ter hoogte van de Sint-Gillisbareel en langs de Gewijdeboom van Elsene passeerde.


De straat werd van 1840 tot 1900 bebouwd. Er verschenen meerdere huizenrijen in neoclassicistische stijl. Deze huizen van het midden van de 19e eeuw werden helaas sterk verbouwd. Niettemin zijn hun ritme en proporties nog terug te vinden in de huizenrij gevormd door de nr. 46 tot 74 waarvan de gevels van de nr. 46, 48 en 68 tot 74 met briketten werden bekleed. De nr. 19 en 21 (1867) op de hoeken met de Elyseeze Veldenstraat, getuigen eveneens nog van het voormalige aspect van de straat.
Enkele vrij gebleven percelen werden tussen 1895 en 1898 bebouwd met burgerwoningen in eclectische stijl (zie nr. 9 tot 15).
Op de hoek met de Gewijdeboomstraat staat nog een gedeelte van de gevel van het klooster van de Sœurs de Notre-Dame, dat thans is opgeslokt door het aanpalende appartementsgebouw (zie Gewijdeboomstraat nr. 120).
Ter hoogte van de nr. 27-29 bevond zich vroeger een carré van kleine arbeidershuizen via een steeg bereikbare binnenplaats, waarvan slechts een toegangsdeur is bewaard gebleven (rechterdeur van nr. 27-29). In het aanpalende perceel, ter hoogte van de nr. 23 en 25, bevond zich een jachthagelfabriek die thans is verdwenen (plan POPP, 1860).
Talrijke huizen werden gesloopt om plaats te maken voor het Athénée royal Madeleine Jacquemotte (zie nr. 40), een basisschool en appartements- of kantoorgebouwen.