Typologie(ën)

kapel
school

Ontwerper(s)

Roger BASTINarchitect1938-1972

Jacques DUPUISarchitect1938-1972

Stijlen

Brutalisme

Inventaris(sen)

  • Actualisatie van de Urgentie-Inventaris (Sint-Lukasarchief - 1993-1994)
  • Inventaris van het Hedendaags Erfgoed (Urbat - 1994)
  • Actualisatie van het inventarisatieproject van het Bouwkundig Erfgoed (DMS-DML - 1995-1998)
  • Het monumentale erfgoed van België. Sint-Gillis (DMS-DML - 1997-2004)
  • Kerkkappen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest 1830-1940 (Urban - 2019)

Dit (deze) goed(eren) bezit(ten) de volgende waarde(n)

  • Artistiek
  • Esthetisch
  • Historisch
  • Sociaal
  • Stedenbouwkundig

Onderzoek en redactie

1997-2004

id

Urban : 8724
lees meer

Beschrijving

Parochiekerk gebouwd in verschillende fasen, van 1938 tot 1972, n.o.v. arch. Roger Bastin.

Reeds in 1913 diende de Kerkfabriek een aanvraag in voor de bouw van een kerk met aanhorigheden en pastorij. De plannen van arch. Louis Pepermans, een van de architecten van de Sint-Lucasschool in de Ierlandstraat, voorzagen in een kerk in eclectische stijl met Romeins-Byzantijnse elementen. Van dat eerste plan werden enkel de pastorij en de crypte (die nu feestzaal is en waarop huidige kerk is gebouwd) uitgevoerd.

1ste project voor Sint-Alenakerk n.o.v. arch. Louis Pepermans, 1913, GASG/Urb. 9 (1913).

Tussen 1938 en 1972 hernam arch. Roger Bastin het plan, in samenwerking met arch. Jacques Dupuis voor de binneninrichting en de weekkapel. De bouw van de kerk liep vertraging op door de oorlog maar ook door de talrijke aarzelingen van de arch. en de moeilijkheden om de benodigde fondsen te vergaren. Toen de kerk in 1951 bijna voltooid was, werd ze nog enigszins aangepast. In 1972 verfraaide R. Bastin de gevel, die vanaf 1946 was gebouwd, met een metalen siermotief, en hij verving het oorspronkelijk uit enkele treden bestaande kleine voorplein door een toegangshelling.

Sint-Alenakerk, opstand, GASG/Urb. 65 (1972).

Het gebouw wordt gekenmerkt door de sobere vooroorlogse monumentaliteit die ook na de oorlog heel populair zou blijven, tot aan Expo ‘58.

Strenge monumentale gevel bestaande uit twee reusachtige rechthoekige zuilen, bekleed met grote, fijn bewerkte hardstenen tegels, belijnd door dunne lagen witte marmer. Centraal inspringend vlak, vroeger in baksteen, sinds 1972 bepleisterdMuur of plafond bedekt met een laag mortel op basis van een mengsel van kalk, gips of cement en zand, met of zonder andere fijne toeslagmaterialen.. Alles bekroond door dak met twee lichtjes hellende vlakken.

Rechthoekige toegang met twee stijlen. Gevel aan weerszijde verbonden met aanpalende huizen via kleine vleugel van één bouwlaag met gordijngevelNiet dragende gevel, meestal bestaande uit een opeenstapeling van vensterregisters. van 1972 (arch. Roger Bastin).

Interieur: natuurlijke verlichting via venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. van zijbeuken, weerspiegeld door witte, gladgeschuurde en geboende chromolithe bepleistering van muren en arcadesEén of meerdere bogen, steunend op zuilen of pijlers; kan ook blind zijn.. Rondbogen, zowel in structuren als in decor.

Sint-Alenakerk, diagonaal (noordoostelijk) zicht van het koor (foto © IRPA/KIK).

Basiliekplattegrond met zes traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...). Breed schip tussen smalle zijbeuken, afgescheiden door monumentale arcadesEén of meerdere bogen, steunend op zuilen of pijlers; kan ook blind zijn. met spitse zuilen. In het noorden, hoog koor afgescheiden van halfkoepelvormige apsis door bakstenen triomfboog. Apsis zijdelings verlicht door twee hoge muuropeningen die niet zichtbaar zijn vanuit schip. In het zuiden, orgeltribune beschermd door borstwering1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust. van rechthoekige panelen; muur met monumentale arcadeEén of meerdere bogen, steunend op zuilen of pijlers; kan ook blind zijn., geflankeerd door drie rijen van drie gekoppeldeTwee of meerdere identieke bouwelementen (vensters, zuilen, pilasters) die tot een groter (symmetrisch) geheel zijn samengevoegd. venstersLicht- en/of luchtopening in een muur.. Zijbeuken met hoge, langwerpige venstersLicht- en/of luchtopening in een muur.. In linker zijbeuk, drie biechtstoelen in rechthoekige nissen met twee pijlers1. Muurstut zonder entasis (kromming), mogelijk met basis en kapiteel; - 2. Massief gemetseld of betonnen steunelement met gewoonlijk rechthoekige doorsnede (vb. bruggepijler,…) in zwart marmer. Daarboven kruisweg met figuren bestaande uit elementen in zwart marmer in muurbepleistering, n.o.v. G. Boulmant en Z. Busine van 1952, uitgevoerd door stukadoor A. Martin en marmerwerker Ermans. Rechter zijbeuk met vrij grote rechthoekige venstersLicht- en/of luchtopening in een muur., in de jaren 1980 voorzien van schrijnwerkVerzameling van al het (niet-constructief) houten materiaal zoals deuren, vensterkozijnen, erkeronderdelen, kroonlijst, …; bij uitbreiding ook materiaal in aluminium, PVC, ... , uitgevend op weekkapel. Vijf traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...). Sacristie komt uit in laatste traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) van deze zijbeuk.

In laatste traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) van schip, vijf rijen van vijf rondboogvormige muuropeningen. Tegels in travertijn en hardsteen. Schip overdekt door plat plafond met 17 betonnen balken, versierd met reliëfs in stucwerkModelleerbare, snel hardende massa van gips, kalk en zand; in gepolijste vorm ter vervanging van marmer. (Griekse kruisen en cirkels). Centrale band in sintelbeton over de hele lengte van plafond, met Latijnse tekst van de Geloofsbelijdenis van de Apostelen, in kapitalen geschreven, artikel per artikel, tussen de balken.

Sint-Alenakerk, zicht naar de zijkapel (foto © IRPA/KIK).

Weekkapel onder plafond bedekt met twee panelen in stucwerkModelleerbare, snel hardende massa van gips, kalk en zand; in gepolijste vorm ter vervanging van marmer. vervaardigd door stukadoor Émile Jassogne, versierd met diepe geometrische motieven (arch. Jacques Dupuis). Pijlers1. Muurstut zonder entasis (kromming), mogelijk met basis en kapiteel; - 2. Massief gemetseld of betonnen steunelement met gewoonlijk rechthoekige doorsnede (vb. bruggepijler,…) die zijbeuk van kapel scheiden versierd met acht gehistorieerde kapitelenKopstuk van een zuil, pijler of pilaster; algemeen om de gedragen last op een smaller draagvlak over te brengen., gebeeldhouwd door H. Van Albada en geschilderd door Pierre Bertrand, in een stijl schatplichtig aan de middeleeuws beeldhouwkunst. Gebaseerd op het thema van de Openbaring van Johannes, stellen ze achtereenvolgens voor Het lam en de boekrol, De vier ruiters (op twee aparte kapitelen), De vrouw en de draak (idem), Het gevecht van Sint-Michiel en de draak, De oogst en de wijnpluk en Het Laatste Oordeel. Muren bepleisterdMuur of plafond bedekt met een laag mortel op basis van een mengsel van kalk, gips of cement en zand, met of zonder andere fijne toeslagmaterialen. en beschilderd in lavendelblauw. Altaar met één trede, voor muur met drielichtGroep van drie smalle vensters binnen dezelfde omlijsting, onderling gescheiden door deelzuiltjes of stijlen/monelen; centraal venster soms hoger dan beide andere. van blindeZonder opening; blind venster, schijnopening. muuropeningen. Rechts, groot rechthoekige vensterLicht- en/of luchtopening in een muur. met stijlen; glas-in-loodramen met lijntekening, gesigneerd “(S.) Steger inv(enit)/(Jacques) Colpaert fec(it)”, met als thema Maria en engelen. De eerste twee stellen de Toren van David en Stella Maris voor. Het derde glasraam is een allegorie van een hymne voor het toewijdingsfeest aan Sint-Michiel. Het vierde toont de aartsengel Michaël en het vijfde de engel van de parochie die de Sint-Alenakerk aan Maria aanbiedt. Kleine marmeren credenstafel tussen eerste en tweede stijl. Doopvonten onder mozaïek van de heilige Alena, vervaardigd begin 20e eeuw in Ravenna.

Meubilair: in apsis: altaar n.o.v. arch. Roger Bastin, 1967 en kruis door Yves Kervyn de Meerendre, m.m.v. Théodoros, 1968; Martelaarschap van Sint-Sebastiaan, houtsculptuur uit 18e eeuw; Maria met kind, paneel uit begin 16e eeuw; Doop in de Jordaan, paneel uit 16e eeuw; De levensdraad, olieverf op doek van Patricia Kinard, 1989. In weekkapel, onder aan tweede glasraam, credenstafel in wit marmer door Jacques Dupuis. Maria met kind, gebeeldhouwd door Jos Van Uytanck, geïnspireerd op gotische Maagd van de kerk van Rotselaar. Sint-Jozef door beeldhouwer Alexandre, ingehuldigd in 1976.

Bronnen

Archieven
ACSG/DS 9 (1913), 201 (1946), 65 (1972).
Verzameling postkaarten Dexia Bank.
KIK, M70217-M70221, B137867.

Publicaties en studies
ARON, J., DE BECKER, F., PUTTEMANS, P., Inventaris van het hedendaagse patrimonium van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Brussel, 1994, fiche 23.
BURNIAT, P., PUTTEMANS, P., VANDENBREEDEN, J., L'Architecture moderne à Bruxelles, éd. de l'Octogone, Brussel en Louvain-la-Neuve, 2000, p. 193.
CAPELLE, P., VAN INNIS, G., OSAER, T., Kerken te Brussel, Mechelen, 1995, p. 109.
COEKELBERGHS, D., JANSSENS, W., Fotorepertorium van het meubilair van de Belgische bedehuizen, Provincie Brabant, Kanton Sint-Gillis, KIK, Brussel, 1979, p. 13.
COHEN, M., THOMAES, J., Jacques Dupuis l'architecte, La lettre volée, Communauté française de Belgique, Brussel, 2000, pp. 120-124.
Sainte Alène. Petit coin de ciel bleu. Étude architecturale et artistique de l'église paroissiale Sainte Alène, [1968].

Tijdschriften

POREYE, R., ' L'église Sainte Alène à Forest ', Brabant, 2, 1961, pp. 19-21.
' Les oeuvres d'architecture religieuse, église Sainte-Alène à Saint-Gilles-Bruxelles, arch.-associe J. Dupuis ', La Maison, 8, 1966, p. 253.
LANOTTE, A., ' Les églises de Roger Bastin ', La Maison, 11, 1968, p. 458.