Voormalig gebouw van de centrale administratie van de Regie voor Telegraaf en Telefoon (RTT)

Modernistisch kantoorgebouw ontworpen in twee fases: het linkerdeel werd in 1936-1937 door architect Michel Polak uitgevoerd, terwijl het plan voor het rechterdeel in 1946 door dezelfde architect werd ontworpen en nadien werd overgenomen door zijn zonen, André en Jean Polak.

Geschiedenis

Het complex verrees op de plaats van Hôtel Somzée, een groot herenhuis van Léon de Somzée, industrieel en kunstverzamelaar, die er een soort luxueus privémuseum van had gemaakt. Het huis ligt op een perceel van meer dan 33 meter breed en 70 meter diep, naar de Groenstraat; het was het resultaat van de uitbreiding in 1894 door architect Souchez van een U-vormige marmerfabriek van vóór 1836, als atelier van de beeldhouwer Guillaume Geefs.


In 1928 verwierf de Belgische staat het eigendom. De RTT werd in 1930 gesticht. In 1935 besliste de regering om het gebouw bestemd voor de Regie op te richten. Architect Michel Polak, die via een wedstrijd was gekozen, tekende zijn ontwerp in 1936, bijgestaan door architect Alfred Hoch en ingenieur L. M. Chapeaux. De sloop van Hôtel Somzée begon in februari 1937, en het nieuwe gebouw, uitgevoerd door aannemer R. Gillion, werd al in november van het jaar daarop ingehuldigd. Het was in die periode, kort vóór de Tweede Wereldoorlog, dat werd beslist om in de Paleizenstraat een gebouw voor de Dienst Belastingen van Schaarbeek op te richten. Oorspronkelijk moest dit gebouw rechtstreeks tegen de rechterkant van het al uitgevoerde gedeelte van het RTT-gebouw worden aangebouwd. In 1942 werden de funderingswerken echter door de Duitsers stilgelegd. Na de oorlog werd beslist om de RTT naar rechts uit te breiden, wat een verplaatsing van het gebouw van de Belastingen in dezelfde richting noodzaakte (zie nr. 48-62). Daartoe vond in 1946 een terreinruil tussen de Regie en de Belgische staat plaats. Het plan voor de uitbreiding, dat in 1946 door Michel Polak werd ontworpen, imiteerde het oorspronkelijke gebouw en werd later overgenomen door zijn twee zonen, André en Jean, bijgestaan door dezelfde ingenieur, Chapeaux. Het gebouw, dat ook door aannemer Gillion werd uitgevoerd, verrees tussen 1946 en 1950. In 1960 werd het eigendom van de Regie uitgebreid door de verwerving van terreinen binnen het huizenblok, onder meer in de richting van de Groenstraat. In 1980 werd een nooduitgang naar de Groenstraat gebouwd, een strook terrein die thans door het Koningin-Groenpark worden ingenomen (zie straatnotitie). In 2000-2001 werd het complex gerenoveerd en verbouwd door studiebureau ASSAR. Thans huisvest het de Commission Communautaire Française, naast een bedrijvencentrum en woningen.

Beschrijving

Gebouw met een structuur van gewapend beton. Het bestaat uit twee blokken: aan de straatkant, een rechthoekig blok van negen bouwlagen, progressief inspringend vanaf de zesde; haaks op de achterzijde, een blok met dezelfde hoogte dat twee aanpalende L-vleugels vormt, met knikken in de langste vleugel. Drie souterrainsHoge kelder of half verzonken verdieping. op de vleugel vooraan, twee op die achteraan. Afgeplatte zadeldakenDak met twee hellende dakvlakken. met koperen dakbedekking, gedomineerd door vier rechthoekige torentjes.


Gevels

Straatgevel bekleed met hardsteen op de benedenverdieping en met witsteen op de verdiepingen. Opstand van dertien gelijke traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...), de eerste zeven uit 1936, de volgende uit 1946. Verdiepingen geritmeerd door kolossale pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel.. Op de eerste drie traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...), inrijpoorten, waarvan enkel de eerste oorspronkelijk is. Centrale toegangstraveeTravee waarin de toegang is ondergebracht. in risalietRisaliet (Italiaans, van risalto: uitstekend deel), vooruitspringend volume van een gevel dat over de hele hoogte doorloopt en soms hoger is; naar gelang de positie worden er midden-, zij- en hoekrisalieten onderscheiden. met de hoofdingang. Daarboven, geometrisch bas-reliëf met het monogram “RTT” en een getralied vensterLicht- en/of luchtopening in een muur., het geheel gevat in een monumentale omlijsting met gekoppeldeTwee of meerdere identieke bouwelementen (vensters, zuilen, pilasters) die tot een groter (symmetrisch) geheel zijn samengevoegd. zuiltjes. Beglaasde smeedijzeren deur met motieven van vierkanten, ontworpen door de architect; vervangen deurvleugels. Op de voorlaatste traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...), ingang van latere datum. Gecanneleerde borstweringen1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust. op de verdiepingen. Bronzen raamwerkVast of bewegend houten of metalen omlijsting van een ruit binnen een kozijn. met schuifraam bewaard.

Zij- en achtergevel bekleed met rood- en geelkleurige baksteen en versierd met banden beton en hardstenen drempels. Op elke zijgevel, brede gestapelde erkerRechthoekig of veelhoekig uitbouwsel, als het ware op de gevel geplakt en daardoor deel uitmakend van de achterliggende ruimte; vaak over één of meer verdiepingen gestapeld. met gebogen hoeken en een vensterregisterDoorlopende horizontale aaneenschakeling van vensters.. Bronzen raamwerkVast of bewegend houten of metalen omlijsting van een ruit binnen een kozijn. met schuifraam bewaard.


Interieur

De vleugel vooraan bevatte oorspronkelijk de kantoren van de directie, terwijl in die achteraan de technische diensten en de kantoren van de bedienden waren gevestigd.
In het blok aan de straatkant geeft de vestibule uit op een grote centrale hal, die op de verdiepingen wordt hernomen, met links de hoofdtrap. De lokalen liggen langs een gang die evenwijdig aan de straat loopt.
In het linkerdeel (1936) is het blok achteraan ontworpen in functie van de zoninval: aan weerszijden van een centrale gang bevinden zich aan de zuidkant de kantoren, aan de noordkant de secundaire lokalen en de personen- en goederenliften. Laboratoria namen oorspronkelijk de zevende en achtste verdieping in. De twee inwendige hoeken die door dit deel wordt gevormd, hebben een insprong die uitmondt in een rechthoekig torentje van drie bouwlagen met doorlopend  vensterregisterDoorlopende horizontale aaneenschakeling van vensters.. Het gaat om observatietorentjes waar onderzoek naar de bestrijding van storingen werd verricht.
In het rechterdeel (1946) is het blok achteraan ontworpen naar het model van dat vooraan, maar volgens spiegelbeeldschema: een analoge gang scheidt de secundaire lokalen, aangebouwd tegen die van 1936, van de kantoren die hier langs de noordgevel liggen. Twee analoge torentjes domineren dit deel. Tussen de noordgevel en het aanpalende gebouw van de Belastingen bevindt zich een grote garage onder een plafond van licht doorlatend beton.

In de ingangsvestibule, de hal van de benedenverdieping en het hoofdtrappenhuis, dambordpatroon in Sainte-Anne en Lunel marmer. LambriseringWandbetimmering, meestal bestaande uit paneelwerk, aangebracht tegen een binnenmuur (vaak het onderste gedeelte ervan); later ook in marmer, stucwerk, … in Rouge Royal en Travertin Romain marmer. Trappen in zwart Sainte-Anne marmer.


De ingangsvestibule wordt door een grote trap ingenomen. Muren met pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. in travertijn, versierd met witstenen bas-reliëfs van na de Tweede Wereldoorlog die waarschijnlijk telecommunicatieagenten in oorlogstijd voorstellen. In dezelfde periode werden de centrale metalen leuning door twee zijleuningen vervangen en werd boven aan de trap een beeld geplaatst van Walthère Dewé, een ingenieur van de RTT die in 1944 door de Gestapo werd geëxecuteerd; van dit beeld blijft enkel de marmeren sokkel over.

Hal op de benedenverdieping met portiersruimte en bank in travertijn. Rechts, oude trap naar de souterrainsHoge kelder of half verzonken verdieping., gedicht. Links, rechthoekig hoofdtrappenhuis, over de hele hoogte verlicht door doorschijnende tegels. Trap met bronzen handlijstGeprofileerde lijst op een borstwering of tegen een muur bevestigd, waaraan men zich met de hand kan vastgrijpen.. Drie liften met metalen deuren. In het midden, ronde bank in gekalkt eikenhout.


Hal op de eerste verdieping met lambriseringWandbetimmering, meestal bestaande uit paneelwerk, aangebracht tegen een binnenmuur (vaak het onderste gedeelte ervan); later ook in marmer, stucwerk, … en portiersruimte in travertijn. De muren van de gangen zijn bekleed met crèmekleurige zandsteentegels met een bruine rand. Op de laatste verdieping van het blok vooraan, refter uit 1946 met bewaarde keramiekbekleding.