Onderzoek en redactie
2016
Bekijk de weerhouden gebouwenDe Willebroekkaai is een lange en brede verkeersas die begint aan het IJzerplein en uitmondt aan het Redersplein, waar ze door de Groendreef wordt verlengd. Ze kruist de Ruimingskaai, de Dijlestraat en de Simon Bolivarlaan.
Oorspronkelijk liep de kaai langs de westkant van het Kanaal van Willebroek, tot aan de Lakenbrug, terwijl de Groendreef, die toen aan de Boudewijnlaan begon, het kanaal aan de oostzijde afboordde. De Willebroekkaai was verbonden met het noordelijke uiteinde van de Koolmijnenkaai, die een bocht vormde volgens het tracé van het Kanaal Charleroi-Brussel, tot aan de Oeverpoort, op de plaats van de huidige Sainctelettesquare. Tijdens de laatste decennia van de 19e eeuw liep de Willebroekkaai, achter een eerste dicht bebouwd bouwblok, langs een dok dat er loodrecht op stond, het Ruimingsdok, waarvan ze de toegangsgeul via een kleine brug kruiste. Dit dok werd afgeboord door de Quenastkaai en Ruimingskaai. Tot aan de aanhechting in 1897 van de vlakte van Thurn en Taxis door de Stad Brussel, lag het zuidelijke deel van de Willebroekkaai op grondgebied Sint-Jans-Molenbeek en het noordelijke deel op Laken.
In de jaren 1900 werden de kanalen van Charleroi en Willebroek in rechte lijn verbonden door de verplaatsing van het tweede naar het westen, in de vorm van twee dokken, het Verbindingsdok (het toekomstige Becodok) en het bredere Vergotedok. In 1910-1911, werden het Ruimingsdok en het zuidelijke deel van de oude bedding van het Kanaal van Willebroek gedempt. Het deel van het kanaal tussen de oude plaats van het Ruimingsdok en het Redersplein werd getransformeerd tot een 622 meter lang en 30 meter breed dok, Schipperijdok gedoopt, dat nog altijd werd afgeboord door de Willebroekkaai en via een vaargeul met het Vergotedok werd verbonden. Voorbij het Redersplein verdween de rest van de oude bedding en van de Willebroekkaai ten gunste van terreinen langs het Vergotedok.
Het Schipperijdok, dat in 1929 tot Auguste Gobertdok werd omgedoopt, werd begin jaren 1950 gedempt en in 1953 vervangen door een door Sabena beheerde helihaven. Het jaar daarop sloot het Groendreefstation zijn deuren. De spoorlijnen werden vervangen door de Helihavenlaan, terwijl het zuidelijke deel van de Groendreef werd opgeslokt door een uitbreiding van de helihaven, die op volle toeren draaide tijdens Expo 58 maar in 1966 dicht ging.
Het niet door de helihaven ingenomen terrein langs de Willebroekkaai, die ondertussen tot een brede snelweg was omgevormd, werd een uitgestrekte parkeerzone voor vrachtwagens voor het TIR-centrum (zie Stapelhuisstraat nr.2-3), voordat op die plaats een landschapspark werd ontworpen in 1980 (Architecture & Urbanisme A. & M. Vanden Bossche). Dit park werd geïntegreerd in het Maximiliaanpark, een geheel van groene ruimten van zes of zeven hectare dat zijn naam kreeg bij besluit van het College van de Stad van 06.11.1987. Aan de zuidkant bevindt zich de Boerderij van het Maximiliaanpark (nr.2 Schipperijkaai), een pedagogische boerderij die in 1988 werd opgericht, met daarin opgenomen de vroegere drankgelegenheid van het park (nr.21 Willebroekkaai) die op de plaats van het paviljoen van de helihaven (1953) was gebouwd. Dit park strekt zich uit over twee door de Simon Bolivarlaan gescheiden bouwblokken en wordt doorkruist door kronkelige wegen: oorspronkelijk bevonden er zich diverse recreatieve structuren, waarvan de meeste in de jaren 2000verdwenen: rusthoek, groentheater, miniatuurfort, zandbak en tobogan. In het noordelijke bouwblok, dat gedeeltelijk door een dienstgebouw wordt ingenomen, bevinden zich nog een ronde sluisfontein en een werk in aluminium van Frank Vanturnhout, Twee hedendaagse obelisken, dat in 1996 werd ingehuldigd. Er zijn plannen voor een renovatie van het park in de nabije toekomst.
Aan westelijke kant loopt de Willebroekkaai langs drie uitgestrekte bouwblokken afgebakend door de Akenkaai. Het terrein van het eerste bouwblok was vroeger geïntegreerd in het project voor de Havenwijk, die in 1911 werd ontworpen, met centraal de Sainctelettesquare. Het zou worden opgedeeld door een diagonale straat, de tegenhanger van de Diksmuidelaan, maar dit plan werd in 1925 afgeblazen. In 1912 werd het terrein door de Stad verhuurd aan een zekere Marquet, die er een lunapark aanlegde (zie Sainctelettesquare). Vanaf 1933 vestigde de firma Citroën zich in het bouwblok, en haar gebouwen nemen er nog altijd het grootste deel van in (zie nr.7 IJzerplein). Vermelden we, op nr.3-7, het gebouw van de Société Générale de Fourrures (n.o.v. architect Fernand Petit, 1928), een groot U-vormig kantoorgebouw dat in 1978 door Citroën werd overgenomen en gerenoveerd.
Het tweede deel wordt ingenomen door de Ferme des Boues [Modderhoeve] (zie nr.1 Ruimingskaai), waartegen een groot commercieel gebouw was aangebouwd dat in 1951 werd ontworpen voor de firma Sarma. Op het noordelijke deel van het bouwblok moet het project Canal Wharf komen (Stéphane Beel Architecten – 51N4E – Architectes Associés), een woningcomplex waarvoor de werken eind 2017 zijn begonnen. In de aslijn van de Simon Bolivarlaan wordt eveneens voorzien in de “Picardbrug” (Bureau Greisch), een brug voor voetgangers, fietsers, bussen en trams die de Noordwijk met de site van Thurn en Taxis moet verbinden. Het plan voor een brug over het kanaal in de aslijn Noordstation-Picardstraat gaat overigens terug tot eind jaren 1960: het Manhattanplan, dat de transformatie van de Noordwijk tot een zakencentrum beoogde, voorzag in een brede verkeersas die het station verbond met de grote autosnelwegen van het land, zoals blijkt uit een in 1979 opgesteld plan.
Oorspronkelijk werd het laatste straatdeel overwegend ingenomen door de magazijnen en kantoren van de firma Delhaize & Co. Deze waren in 1912 ontworpen door ingenieur Eugène François en werden later overgenomen door de Galeries et Grand Bazar Anspach, die het complex in 1956 lieten vergroten (n.o.v. architecten A. en J. Polak). Het geheel werd in 2008 gesloopt en vervangen door een complex van appartements- en kantoorgebouwen, waaronder een 140 meter hoge toren die in 2014 werd voltooid en UP-Site werd gedoopt (Ateliers Lion Architectes Urbanistes Paysagistes en A2RC).
Bronnen
Archieven
SAB/OW 31398-31411 (1911-1917), 61001 (1912), 64597 (1951), 70893 (1956), 87644 (1979), 92384 (1980); 3-7: 48847 (1928), 88892 (1978).
Publicaties en studies
Bruxelles Port de Mer, Société Anonyme du Canal et des Installations Maritimes de Bruxelles, Editions Illustrées du “Soir”, 1922.
DEROM, P., Les sculptures de Bruxelles. Catalogue raisonné, Galerie Patrick Derom, Brussel, 2002, p. 80.
HUBERTY, C., VALENTE SOARES, P., De Brusselse kanalen, Brussels Hoofdstedelijk Gewest, 1998, p. 34 (Brussel Stad van Kunst en Geschiedenis, 25).