Havenlaan

De Havenlaan is een brede, meer dan 1500 meter lange laan tussen het Saincteletteplein en de Claessensstraat. Ze loopt in het oosten langs het Becodok en zijn Materialenkaai, en dan langs het Vergotedok en zijn Stoombotenkaai. Onderweg kruist ze de Opzichterstraat, de Ulensstraat, de Van Meyelstraat en de Picardstraat, het Redersplein, en tot slot de Stapelhuisstraat en de Olivier Brunelstraat. De eerste nummers aan pare zijde (nr.2 tot 16) liggen op grondgebied Sint-Jans-Molenbeek, de rest hangt af van de Stad Brussel.

De weg volgt gedeeltelijk de bedding van twee oude wegen, de Schapenstraat, een Molenbeekse verkeersas met een onregelmatig tracé, en de Thurn en Taxislaan, die vóór 1876 in de verlenging van deze weg werd aangelegd op grondgebied Laken, tussen de Dijlestraat en de Koninginnelaan. Deze weg liep langs de aftakking van de Kleine Zenne en moest de grens vormen van een wijk volgens dambordpatroon die op de vlakte van Thurn en Taxis zou worden aangelegd. Na de aanhechting van de zone door de Stad Brussel in 1897 werd dit project vervangen door dat van het maritiem station. De laan, die in 1905-1906 werd aangelegd, loopt langs dat station en kreeg de naam Havenlaan bij besluit van het College van de Stad Brussel van 23.08.1907.

Al meteen werd de weg bestraat met kasseien van porfier uit Quenast, een materiaal dat bestand was tegen het zware verkeer dat inherent was aan de havenactiviteiten. In de tweede helft van de jaren 1920 werd de laan daarenboven beplant met twee rijen platanen. De weg, die liep op de terreinen van de Naamloze Vennootschap Zeekanaal en Haveninrichtingen van Brussel, werd in 1962 aan de Stad Brussel overgedragen, en sinds eind jaren 1990 wordt de laan beheerd door het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

Aan de kant van de dokken werden de terreinen gelegen tussen de Havenlaan en de Materialenkaai en de Stoombotenkaai – vroeger eigendom van de Vennootschap Zeekanaal, thans van de Haven van Brussel – via een netwerk van spoorlijnen verbonden met het station van Thurn en Taxis. Het waren hoofdzakelijk bedrijven uit de bouwsector die er zich vestigden, zoals groothandelaars in bouwmaterialen en cementfabrieken, die er vanaf de jaren 1910 hun magazijnen, loodsen en kantoren optrokken.

Op de plannen van de haveninstallaties uit ca. 1900 wordt de spitse driehoek gevormd door de laan en de Materialenkaai aangeduid als “terreinen gereserveerd voor commerciële doeleinden”, terwijl aan zijn noordelijke uiteinde wordt voorzien in het gebouw dat de Havendienst moest huisvesten maar dat pas in 1938 werd opgetrokken (zie Redersplein nr.6). Onder de bedrijven die zich langs deze kaai vestigden, vermelden we de American Petroleum Company en de firma Ackermans (zie Havenlaan nr.23 en 25). Op nr.51-51b had zich in 1910 de firma van bouwmaterialen J. Riez & C^ie gevestigd, waarvan de gebouwen na 1953 verdwenen. Net ten noorden daarvan, op nr.53, bevond zich nog een deel van de oude steenzagerij Istas & Soille (n.o.v. architect Eugène François, 1910): twee ondiepe gebouwen, het ene een kantoorgebouw aan de laan, het andere een dienstgebouw aan de kaai, verbonden door een steenhouwerij onder zadeldak. In de nabije toekomst zal het hele bouwblok worden heraangelegd, met de inrichting van een openbaar park van meer dan drie hectare dat een gewestelijke recreatiepool moet worden. Deze groene ruimte zal het onder meer mogelijk maken het Zennepark te verbinden met het Thurn en Taxis Park.

In de noordelijke helft loopt de Havenlaan langs een ongeveer 75 meter brede strook terrein afgeboord door de Stoombotenkaai. De terreinen gelegen aan de twee uiteinden van de kaai worden thans ingenomen door cementfabrieken en hun betoncentrales, terwijl zich op het centrale gedeelte sinds einde 2017 het Bouwmaterialendorp bevindt, een multifunctioneel en modulair complex dat opslagruimte, showroom en kantoren verenigt (TETRA architecten). Vermelden we, op de hoek met de Claessensstraat, het voormalige wervingsbureau van de dokwerkers (zie nr.79), dat tot 1937 teruggaat.

In het westen loopt de Havenlaan, vanaf de Picardstraat, langs de site van Thurn en Taxis (zie Picardstraat nr.1 tot 11). Op de zuidelijke helft van dit grote bouwblok gelegen tussen de Picardstraat en de Dieudonné Lefèvrestraat staan nog altijd de gebouwen van het vroegere goederenstation, die uit de jaren 1900 dateren. In 2014 en 2017 kwamen daar twee passiefgebouwen bij: de nieuwe zetel van Leefmilieu Brussel (architectenbureaus Cepezed en Philippe Samyn & Partners) en het Herman Teirlinckgebouw van de Vlaamse Regering (architectenbureaus Neutelings Riedijk & Conix RDBM). Ook de noordelijke helft, evenals het puntvormige terrein afgebakend door de Claessensstraat, waren “gereserveerd voor commerciële doeleinden” en waren via spoorlijnen bereikbaar. De talrijke loodsen, opslagplaatsen voor steen en depots voor andere materialen die toen werden gebouwd, zijn bijna allemaal verdwenen. Op nr.104-106 van de Havenlaan (zie dit nummer) is sinds begin jaren 1970 de TIR gevestigd, een transportcentrum ontworpen door de Vennootschap Zeekanaal ter aanvulling van het centrum aan de Dieudonné Lefèvrestraat.