Onderzoek en redactie
Bekijk de weerhouden gebouwenHet Sint-Lambertusplein is een plein in de vorm van een langwerpig trapezium, waarop uitkomen de Heizelstraat en de Reper-Vrevenstraat in het westen, de Emile Wautersstraat en de Jan Sobieskilaan in het zuiden, de Ebbebomenlaan in het oosten en de Eeuwfeestlaan in het noorden.
Net als de Sobieskilaan, die oorspronkelijk het laatste gedeelte van de Emile Bockstaellaan vormde, werd het plein aangelegd bij K.B. van 18.02.1899, met de bedoeling er de Sint-Lambertuskerk te vestigen, die in het midden van het plein werd gebouwd van 1902 en 1906 aan waaraan het plein zijn naam dankt (zie nr. 38). Toch was het pas rond 1911 dat de huizen rond het plein, aan de zuidkant en de westkant, een huisnummer kregen dat van het plein afhing. Daarvóór vormden ze respectievelijk het eerste deel van de Reper-Vrevenstraat en het laatste deel van de Fransmanstraat, de toekomstige Emile Wautersstraat.
Waar nu de kerk staat, bevond zich vroeger de Slachmolen, een watermolen die minstens tot de 14e eeuw terugging en eind 19e eeuw werd gesloopt. Hij werd gevoed door de Heyselbeek, die langs de Heizelstraat liep en dan afboog om ongeveer het tracé van de Jean Sobieskilaan te volgen, voordat ze in de Molenbeek uitmondde, ter hoogte van de Prins Leopoldsquare. Ten noorden van het plein, ervan afgescheiden door een hoge afsluiting, bevond zich vroeger domein Vanderborght, dat tot de 17e eeuw terugging, met een hoeve en een buitenhuis. In 1885 werd er een kasteel gebouwd voor Victor Vanderborght, voordat barones de Vaughan, de laatste minnares van de koning, er zich vestigde tot aan diens dood. De bijgebouwen werden in 1930 gesloopt, en tijdens de Wereldtentoonstelling van 1935 diende het hoofdgebouw, gelegen ten oosten van de nieuwe Eeuwfeestlaan, als politiekantoor en brandweerpost, voordat het in 1956 werd afgebroken.
In het vooruitzicht van de Wereldtentoonstelling werd het rechthoekige plantsoen voor de kerk omgevormd tot een halfronde square afgeboord door een rij lindebomen, met de bedoeling de kerk en de huizen aan het plein aan het zicht te onttrekken vanaf de monumentale zgn. Ingang van het Eeuwfeest, de hoofdingang van de tentoonstelling onder aan de gelijknamige laan. Aan de noordflank van de kerk kwam er een halte van de nieuwe tramlijn die de bezoekers tot boven aan de tentoonstellingssite moest brengen. Met het oog op Expo58 werd, onder aan de laan, de Beneluxpoort ingericht, met aan de rand van het plein een rond paviljoen afgeboord door een brede boogvormige trap in breuksteen (zie Eeuwfeestlaan). In 1979 werd het midden van de cirkelboogvormige square voorzien van een ronde fontein die een bank vormt, Agora genaamd. Vermelden we nog dat aan de noordoostelijke hoek van de kerk nog een oud urinoir staat, in beton en onder houten tentdak.
Het plein is hoofdzakelijk bebouwd met opbrengstpanden uit de jaren 1900 of 1910, in eclectische en soms neoclassicistische stijl, met een commerciële benedenverdieping die thans veelal verbouwd is. Vermelden we nr. 1 – ontworpen als geheel met nr. 82 Jean Sobieskilaan (n.o.v. architect F. Van Roelen, 1905) –, 2 (1906), 5 en 6, alsook twee gehelen: nr. 10 en 12 tot 14 (1910), gelauwerd in de gevelwedstrijd die de gemeente voor het jaar 1910 organiseerde, en 15 tot 18 (1906), dat een geheel vormt met nr. 135 en 137 Emile Wautersstraat. Op nr. 7 vestigde zich vóór 1908 schoenmakerij Ducat, waarvan de pui uit 1934 nog altijd bestaat. Achteraan op nr. 23 werd in 1929 een schrijnwerkerij ontworpen.
Bronnen
Archieven
SAB/IP II 684 (1903-1915).
SAB/OW 86185 (1979); 1: Laken 1052 (1905); 2: Laken 5880 (1906); 7: 42421 (1934); 10, 12 tot 14: Laken 6198 (1910); 15 tot 18: Laken 2303 (1906); 23: 38561 (1929).
Publicaties en studies
CULOT, M. [o.l.v.], Bruxelles Hors Pentagone. Inventaire visuel de l'architecture industrielle à Bruxelles, AAM, Brussel, 1980, fiche 42.
DE ROOSE, F., De fonteinen van Brussel, Racine, Brussel, 1999, pp. 103-104.
GUILLAUME, A., MEGANCK, M., Atlas van de archeologische ondergrond van het Gewest Brussel. 24. 24. Laken, Directie Monumenten en Landschappen – Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis, Brussel, 2012, p. 86.
Le livre d’or de l’Exposition universelle et internationale Bruxelles 1935, Uitvoerend Comité van de Tentoonstelling, Brussel, p. 89.
VAN KRIEKINGE, D., Essai de toponymie laekenoise, Laken, 1995, s. p.
VAN NIEUWENHUYSEN, P., Toponymie van Laken (doctoraatsverhandeling in de Germaanse Filologie), UCL, Louvain-la-Neuve, 1998, p. 1717.
Tijdschriften
Almanach du Commerce et de l’Industrie, “Reper-Vreven (rue)”, 1908.
Almanach du Commerce et de l’Industrie, “Saint-Lambert (place)”, 1911.
VAN DER ELST, W., “Het ontstaan van de Heilig Hart en Sint-Lambertusparochie en kerk op de Heizel”, Laca Tijdingen, jaargang 25, 3, juli-september 2014, pp. 17-28.